(TC-BHXH) Năm 2022, ngành BHXH Việt Nam phấn đấu có khoảng 2 triệu người tham gia BHXH tự nguyện. Để đạt mục tiêu này, bên cạnh sự nỗ lực của Ngành, thì chính sách cũng cần đủ “lực hấp dẫn” nhằm thu hút người tham gia…

PGS-TS. Giang Thanh Long – Giảng viên cao cấp (ĐH Kinh tế Quốc dân) trao đổi với Tạp chí BHXH về vấn đề này.

NHỮNG RÀO CẢN TRONG TIẾP CẬN BHXH TỰ NGUYỆN

* PV: Những năm gần đây, số người tham gia BHXH tự nguyện tăng rất mạnh. Tuy nhiên, so với số NLĐ ở khu vực phi chính thức, thì con số này vẫn còn thấp. Theo ông, những rào cản nào khiến NLĐ phi chính thức khó tiếp cận BHXH tự nguyện?

– PGS-TS.Giang Thanh Long:

Phải nói rằng, với sự vào cuộc chủ động, tích cực của ngành BHXH Việt Nam, tỷ lệ người tham gia BHXH tự nguyện đã tăng mạnh. Đặc biệt, năm 2021, dù bị ảnh hưởng nặng nề bởi dịch bệnh COVID-19, nhưng cả nước đã phát triển được 1,4 triệu người tham gia.

Tuy vậy, số người tham gia BHXH tự nguyện tại Việt Nam còn thấp, hiện mới chiếm khoảng 3% tổng số người thuộc diện tham gia.

Nếu tính cả số người tham gia BHXH bắt buộc, thì tổng số người tham gia mới chiếm khoảng 33% lực lượng lao động. Do tỷ lệ người chưa tham gia BHXH còn cao, nên tương lai của họ sẽ lọt khỏi lưới an sinh xã hội, do không có nguồn thu nhập khi về già.

Nghiên cứu của chúng tôi đã chỉ ra rất nhiều yếu tố khiến người tham gia BHXH tự nguyện khó tiếp cận (từ phía bản thân NLĐ cũng như chính sách).

PGS-TS. Giang Thanh Long – Giảng viên cao cấp (ĐH Kinh tế Quốc dân)

Về mặt chính sách, hiện các chế độ liên quan đến BHXH tự nguyện chỉ có tử tuất và hưu trí (chế độ dài hạn). Trong khi đó những chế độ rất sát sườn với NLĐ như ốm đau, thai sản, TNLĐ-BNN, BH thất nghiệp lại không có. NLĐ thấy rằng, để nhận được chế độ hưu trí thì quá dài và cũng không tạo động lực giúp họ tham gia ngay từ bây giờ.

Bên cạnh đó, chính sách cũng gắn liền với đặc trưng của NLĐ như phần lớn có thu nhập và công việc bấp bênh, nên phải cân nhắc giữa việc chi tiêu cho các nhu cầu trước mắt với việc đóng góp để hưởng trong vòng 20 năm nữa.

Đây là rào cản lớn, khiến họ phải cân nhắc khi tham gia BHXH.

RỦI RO LỚN KHI RÚT BHXH MỘT LẦN

* Chính sách BHXH là “bệ đỡ” quan trọng và việc tham gia BHXH được coi là giải pháp căn cơ của hầu hết các nước trên thế giới. Tuy nhiên, 2 năm qua, dịch bệnh COVID-19 kéo dài dẫn đến xu hướng rút BHXH một lần gia tăng nhanh. Ông lý giải thế nào về nguyên nhân dẫn đến tình trạng này. Theo ông, đâu là giải pháp khắc phục?

– Hiện tượng này không chỉ xảy ra ở Việt Nam, mà tại các quốc gia khác, nhất là các quốc gia cóthu nhập trung bình đều có hiện tượng NLĐ rút BHXH một lần.

Thực tế cho thấy, những NLĐ rút BHXH một lần có thu nhập tương đối thấp, không phải nghèo và cũng không phải giàu. Họ rút để phục vụ nhu cầu chi tiêu trước mắt như sửa chữa nhà cửa, lo cho con cái học hành, thậm chí là KCB…

Đây là những thách thức rất lớn không chỉ cho Việt Nam, mà các nước như Thái Lan cũng xảy ra tình trạng này.

Trong trường hợp trước mắt (như cú sốc do COVID-19), nhiều người đã mất trắng sinh kế, trở thành người thất nghiệp trong thời gian dài và sự phục hồi kinh tế không như mong muốn nên họ tìm đến BHXH giống như cơ chế thay thế bù đắp thu nhập mất đi.

Việc rút BHXH một lần diễn ra ngay cả khi không có dịch. Có nhiều nghiên cứu, đặc biệt nghiên cứu của Tổ chức Lao động quốc tế (ILO) chỉ ra rằng, quy đổi về giá trị hiện tại, nếu anh rút BHXH một lần thì giá trị nhận được hiện tại không thể bằng giá trị nhận được trong tương lai nếu tiếp tục đóng góp vào quỹ BHXH.

Nói về mặt kinh tế, rõ ràng rút BHXH một lần không có lợi, chưa kể sau khi rút, bản thân NLĐ có đủ năng lực sử dụng món tiền đó để đảm bảo có nguồn thu nhập đều trong tương lai hay không.

Mặt khác, khi rút BHXH thì tất cả những rủi ro như mất thu nhập sẽ phải chịu và sau này khi NLĐ cao tuổi lại phải sống bằng trợ cấp, nếu chính sách liên quan đến trợ cấp có sự điều chỉnh thì chưa chắc họ đã là đối tượng được hưởng.

Song, đây cũng là một trong những yếu tố để chúng ta suy nghĩ thêm, đó là làm sao khuyến khích NLĐ tiếp tục tham gia BHXH?…

Nghiên cứu của nhiều quốc gia chỉ ra rằng, những người rút BHXH một lần thì khoản rút đó không đủ để đầu tư mà phần lớn dùng cho chi tiêu. Do đó, khi về già, những người này không có BHXH, BHYT dẫn đến việc phải đối mặt với sức khỏe yếu và không có thu nhập.

Vì vậy, với vai trò của người nghiên cứu, chúng tôi thấy cần có chính sách hỗ trợ NLĐ có thu nhập thấp, để giúp họ duy trì tham gia BHXH trong bối cảnh khó khăn như hiện nay.

GIẢM THỜI GIAN ĐÓNG BHXH – CẦN CÂN NHẮC KỸ

* Việc thu hút người tham gia BHXH đã khó, việc giữ chân những người đang tham gia còn khó hơn. Vì vậy, đã có đề xuất giải pháp giảm số năm đóng BHXH để được hưởng lương hưu. Theo ông, biện giải pháp này có đủ giúp người dân, NLĐ yên tâm tham gia BHXH hay không?

– Việc đề xuất giảm số năm đóng BHXH để được hưởng lương hưu không phải xu hướng của quốc tế và có thể là một trong những giải pháp tạm thời, nên chúng ta cần nghiên cứu thêm.

Theo khuyến nghị của quốc tế, NLĐ phải đạt một độ tuổi nhất định, phải có thời gian đóng BHXH nhất định thì mới được về hưu, bởi mức hưởng lương hưu phụ thuộc vào số năm đóng góp cũng như số tiền tham gia BHXH trước đó. Nếu đóng góp thời gian ngắn, số tiền lương thấp, thì 2 cái thấp đó nhân lại, cộng với việc NLĐ nghỉ sớm sẽ dẫn đến mức lương hưu không như mong muốn…

Đây là một trong những cảnh báo và kinh nghiệm của nhiều nước. Tại một số nước, thông thường người ta khuyến khích NLĐ có thời gian hưu linh hoạt. Có người sau nghỉ hưu thấy sức khỏe kém xin nghỉ hưu luôn, nhưng có người sức khỏe tốt, tìm được công việc, thì làm việc tiếp đến một ngưỡng tuổi nào đó.

Ví dụ, ở Nhật Bản tuổi nghỉ hưu là 65, nhưng sau tuổi 65 có người vẫn làm việc đến tận 70; giữa tuổi 65 và 70 đó – nếu càng về hưu ở tuổi gần 70 thì mức lương hưu càng được điều chỉnh cao hơn; và điều rất quan trọng là họ duy trì được lực lượng lao động trong thị trường nhằm đảm bảo phát triển kinh tế.

Khi người đã nghỉ hưu hoặc nghỉ hưu sớm mà chuyển công việc sang khu vực phi chính thức, thì Nhà nước sẽ thiệt đơn thiệt kép, bởi mình không thấy được nguồn lao động chính thức để phát triển kinh tế.

Cùng lúc đó, Nhà nước mất cả thuế, bởi chuyển sang công việc phi chính thức thì nguồn thu nhập không công khai. Đây cũng là vấn đề chúng ta cần cân nhắc thật kỹ.

 *  Trân trọng cảm ơn ông!

Nguồn: Tạp chí Bảo hiểm Xã hội