Khi nghiên cứu hệ thống văn bản pháp luật, Phó giáo sư
Bùi Đức Thọ thấy hệ thống hành lang pháp lý còn có bất hợp lý nào trong
quá trình quản trị, quản lý điều hành khiến cho Hội đồng trường, Chủ
tịch Hội đồng trường khó thực hiện đúng vai trò của mình không?

Phó giáo sư Bùi Đức Thọ: Hiện nay, chủ trương về vai
trò của Hội đồng trường ở trường đại học đã rõ, nhưng triển khai thực
tiễn còn vướng mắc do hành lang pháp lý còn chưa đồng bộ. Nghị quyết số
19-NQ/TW năm 2017 nêu rõ “Áp dụng mô hình quản trị đối với các đơn vị sự
nghiệp tự bảo đảm chi thường xuyên và chi đầu tư như mô hình quản trị
doanh nghiệp. Nâng cao hiệu lực, hiệu quả cơ chế hội đồng trường
trong các trường đại học theo hướng, hội đồng trường là cơ quan thực
quyền cao nhất của trường đại học; bí thư đảng uỷ kiêm chủ tịch hội đồng
trường.”

Hiện nay, ngoài luật chuyên ngành là Luật Giáo dục đại học, Luật sửa
đổi bổ sung một số điều của Luật Giáo dục Đại học, các trường đại học
còn phải chịu sự chi phối của nhiều luật khác như Luật Viên chức, Luật
quản lý và sử dụng tài sản công, Luật Đầu tư công… Tương tự là các Nghị
định hướng dẫn thi hành các luật trên.

Mặc dù Luật sửa đổi bổ sung một số điều của Luật Giáo dục đại học đã mở rộng quyền và trách nhiệm của Hội đồng trường và Chủ tịch Hội đồng trường nhưng vẫn còn nhiều “khoá” khó mở.

Phó giáo sư Bùi Đức Thọ- Chủ tịch Hội đồng trường, Trường Đại học Kinh tế Quốc dân (ảnh: thầy Thọ cung cấp).

Chẳng hạn như Luật sửa đổi bổ sung một số điều của Luật Giáo dục đại
học cho phép Hội đồng trường ban hành Quy chế tổ chức và hoạt động của
trường; cho phép quyền tự chủ trong công tác nhân sự gồm cả tuyển dụng
và bổ nhiệm, nhưng vẫn thêm câu “phù hợp với quy định của pháp luật”.

Vì vậy, khi làm quy chế về tuyển dụng và bổ nhiệm, các cơ sở giáo dục
đại học vẫn phải đảm bảo sự tuân thủ Luật Viên chức cũng như Nghị định
115/2020/NĐ-CP. Lúc này các “khoá” bắt đầu siết quyền tự chủ của cách
trường.

Chẳng hạn như Luật Viên chức
cũng như Nghị định 115/2020/NĐ-CP nêu nội dung quản lý viên chức nhưng
không bao gồm luân chuyển, điều động viên chức. Do đó, quy chế tuyển
dụng và bổ nhiệm của các trường không đưa được nội dung luân chuyển và
điều động viên chức vào được. Mặc dù đây là nội dung quan trọng trong
quản trị nguồn nhân lực giúp tăng hiệu quả quản lý.

Luật Viên chức không đưa nội dung luân chuyển, điều động viên chức
vào nội dung quản lý viên chức (Luật Công chức có nội dung luân chuyển,
điều động) là phù hợp. Vì bản chất quan hệ giữa đơn vị sử dụng viên chức
và viên chức được điều chỉnh bởi hợp đồng làm việc mang tính thoả thuận
và dựa vào vị trí việc làm. Thêm vào đó, Luật Viên chức điều chỉnh phạm
vi rộng, toàn bộ viên chức trong cả nước, không chỉ riêng viên chức ở
các trường đại học.

Do vậy, hy vọng sự thay đổi mang tính bản chất của Luật Viên chức để
tăng quyền tự chủ cho các trường là không khả thi. Giải pháp thiết thực,
khả thi chính là sửa Luật sửa đổi bổ sung một số điều của Luật Giáo dục
Đại học và bỏ các “khoá” về yêu cầu phù hợp pháp luật đi. Nếu cần quy
định gì thì quy định cụ thể luôn.

Tương tự, các quyền tự chủ về tài chính, tài sản, đầu tư cũng được
ngoằng bởi các “khoá” chặt làm giảm quyền tự chủ của các trường, giảm
vai trò của Hội đồng trường.

Mặc dù Hội đồng trường được khẳng định là tổ chức quản trị, thực hiện
quyền đại diện của chủ sở hữu và các bên có lợi ích liên quan, là cơ
quan quyền lực cao nhất trong trường đại học. Tuy nhiên, hiện nay, người
đứng đầu trong trường đại học lại đang được định nghĩa là Hiệu trưởng,
chứ không phải là Chủ tịch Hội đồng trường.

Khi Bộ Giáo dục và Đào tạo họp giao ban với các trường cũng luôn mời
thành phần là Hiệu trưởng chứ không phải là Chủ tịch Hội đồng trường.
Điều này cũng gây khó khăn khi thực hiện quyền của Hội đồng trường và
của Chủ tịch Hội đồng trường.

Chẳng hạn như công tác thanh tra nội bộ, hiện theo quy định là do
người đứng đầu, tức Hiệu trưởng chịu trách nhiệm, đoàn thanh tra do Hiệu
trưởng thành lập. Đây là hoạt động cần thiết để thực hiện quyền giám
sát, nhưng quyền này lại do Hiệu trưởng thực hiện. Nếu định nghĩalại,
Hiệu trưởng là người đại diện pháp luật và chủ tài khoản, còn người đứng
đầu là Chủ tịch Hội đồng trường thì thực quyền của Chủ tịch Hội đồng
trường và Hội đồng trường sẽ được thực chất hơn.

Nhiều ý kiến cho rằng, hiện nay chưa có tiêu chuẩn cứng
đối người được bầu làm Chủ tịch hội đồng trường. Nếu để góp ý cho tiêu
chuẩn cứng đó thì ông sẽ góp ý gì?

Phó giáo sư Bùi Đức Thọ: Tiêu chuẩn được ứng cử vào
vị trí Chủ tịch Hội đồng trường tương đương như Hiệu trưởng. Theo tôi,
tiêu chuẩn này là đủ, không cần phải có thêm tiêu chuẩn riêng đối với Chủ tịch Hội đồng trường. Nếu đưa thêm nhiều tiêu chí cứng nữa, có thể sẽ không tìm được người đủ tiêu chuẩn làm Chủ tịch Hội đồng trường.

Ví dụ, đưa thêm tiêu chuẩn “đã từng làm hiệu trưởng, phó hiệu trưởng”
nếu những người đã từng làm hiệu trưởng, phó hiệu trưởng, vì lý do
khách quan nào đó, họ không thể tiếp tục công tác thì Nhà trường sẽ
không có người để ứng cử Chủ tịch Hội đồng trường.

Do đó, theo tôi, không cần nhiều tiêu chuẩn cứng, cái chính là cần cơ
chế để Chủ tịch Hội đồng trường có thực quyền. Lúc này, những người uy
tín nhất, năng lực nhất cũng mong muốn được bầu làm Chủ tịch Hội đồng
trường. Trường sẽ chọn được người phù hợp nhất để bầu. Còn với cơ chế để
cho Chủ tịch Hội đồng trường không có thực quyền thì có tiêu chí cứng,
họ cũng muốn thoái thác.

Giải pháp tôi đề xuất là thực hiện đúng cơ chế đại diện chủ sở hữu và
Chủ tịch, cũng như người đại diện của Bộ chủ quản cần có tỷ trọng số
phiếu cao hơn các thành viên khác, tương tự như cơ chế của doanh nghiệp.
Ví dụ như Chủ tịch Hội đồng trường có giá trị phiếu 20%, đại diện bộ
chủ quản 15%, tất cả các thành viên còn lại chia nhau 65% số phiếu. Chủ
tịch Hội đồng trường sẽ như chủ tịch của một doanh nghiệp.

Hiện nay, Chủ tịch Hội đồng trường cũng không khác các thành viên còn
lại thì tiếng nói và thực quyền sẽ không thực chất. Với giải pháp này,
tôi tin chắc, quyền của Chủ tịch Hội đồng trường sẽ lên rất cao. Sẽ chỉ
có những người xuất sắc nhất mới trúng cử được vào vị trí Chủ tịch Hội
đồng trường mà không cần tới tiêu chuẩn cứng.

Trân trọng cảm ơn Phó giáo sư.