GS.TS Trần Thọ Đạt

Thành viên Tổ tư vấn kinh tế của Thủ tướng, nguyên Hiệu trưởng ĐH Kinh tế Quốc dân

Khủng hoảng rồi cũng sẽ qua, tín
hiệu phục hồi đã hình thành, đặc biệt là ở các nền kinh tế đầu tầu thế
giới. Quy luật biện chứng của sự vận động và phát triển là “bình thường
mới” sẽ thay thế “bình thường cũ” và lịch sử là sự phát triển của các
“trạng thái cân bằng ngắt quãng”. Covid-19 đã làm thay đổi cách nhìn về
một thế giới an toàn hơn, về phương thức sản xuất, kinh doanh mới và
thói quen tiêu dùng, và tổng quát hơn là làm thay đổi các nguồn tăng
trưởng mới cũng như các mô hình tăng trưởng dựa trên các nguồn lực này. 

Bản
chất của con người là tổng hòa các mối quan hệ xãhội và hoạt động kinh
tế là hoạt động trung tâm trong xã hội. Để “tiến hóa”, kinh tế học cần
tìm cách giải thích các hiện tượng trong thế giới thực như là kết quả
của một quá trình thay đổi liên tục. Trên thực tế, kinh tế học đã có sự
phát triển mạnh mẽ, chẳng hạn có thể lấy ví dụ là các mô hình tăng
trưởng kinh tế – một trong những vấn đề được quan tâm nhiều nhất và dai
dẳng nhất làm ví dụ. 

Theo dòng thời gian, các lý thuyết và mô
hình tăng trưởng đã có những “tiến hóa” nhảy vọt: lý thuyết tăng trưởng
cổ điển, lý thuyết tăng trưởng của Karl Marx, mô hình tăng trưởng trường
phái Keynes, mô hình tăng trưởng tân cổ điển, rồi mô hình tăng trưởng
nội sinh vào cuối những năm 1980. 

Các mô hình này đã ngày càng
tiến dần đến mô tả thế giới thực và do đó tạo điều kiện dễ dàng hơn
trong việc đưa ra các dự báo là cơ sở cho các hoạch định chính sách của
chính phủ. Milton Friedman cho rằng sẽ không thành vấn đề nếu các mô
hình đưa ra các giả định không thực tế về hành vi của con người và thể
chế, miễn là nền kinh tế được nhìn tổng thể trên cơ sở các cá nhân đưa
ra quyết định hợp lý và đưa ra các dự đoán phù hợp.

Tuy nhiên,
cho đến nay ít nhất là có hai thực tế đã và đang diễn ra cho thấy sự
không theo kịp của các phân tích và mô hình kinh tế hiện tại. Thứ nhất,
các thách thức của biến đổi khí hậu đối với kinh tế học truyền thống. Lý
do là biến đổi khí hậu là thất bại thị trường lớn nhất và rộng nhất với
những điểm khác biệt liên quan đến đặc tính toàn cầu, công bằng, tác
động dài hạn, đặc điểm không chắc chắn, khả năng của những thay đổi lớn,
không cận biên của các tác động do biến đổi khí hậu gây ra. 

Stern
cho rằng thách thức lớn nhất đối với phân tích kinh tế về biến đổi khí
hậu là phải xem xét trên quan điểm toàn cầu, khía cạnh đạo đức, rủi ro
và không chắc chắn, phải có tầm nhìn dài hạn và nhìn trước được khả năng
của những thay đổi lớn và không cận biên. Do vậy, kinh tế học biến đổi
khí hậu phải có sự “tiến hóa” về ý tưởng và kỹ thuật phân tích từ bản
thân những nguyên lý truyền thống kinh tế học và những lĩnh vực khác.

Thứ
hai, kinh tế số đang trở thành một thành phần kinh tế đóng góp tỷ trọng
đáng kể với xu thế ngày càng tăng trong toàn bộ nền kinh tế quốc dân,
nhưng cũng phát sinh không ít các thách thức. Ngoài thách thức về khái
niệm và đo lường, kinh tế số đang đặt ra bài toán mới đối với các mô
hình và phân tích kinh tế truyền thống khi các nhà kinh tế đang tìm cách
cải tiến thông qua việc đưa các “đầu vào mới”, như biến số “phản ánh
tác động của kinh tế số” là “tỷ lệ máy tính nối mạng”.